De marktpaal en het marktkruis
Binnen de traditie van de Voorschotense paardenmarkt speelt de marktpaal met het marktkruis een belangrijke rol. Hoewel de aanvoer van paarden al begint bij het ochtendgloren, vindt de officiële start van de paardenmarkt pas plaats nadat de burgemeester het marktkruis schuin in de houten marktpaal heeft gestoken.
Oorspronkelijk waren er twee marktpalen en twee marktkruizen. Eén paal stond op de Treubstraat 21 bij het kerkhof aan de westzijde en de ander aan het oosteinde, nabij de Veurseweg. Tussen deze ‘staande kruisen’ mocht vrij handel gedreven worden.
De marktpaal
Vanaf in ieder geval het begin van de 17de eeuw liet de ambachtsheer Johan van Wassenaar van Duivenvoorde op de paal zijn wapen aanbrengen als teken van zijn rechtsmacht, in dit geval op zijn marktterrein. Vanaf 1817 gingen deze rechten over naar Henriette baronesse Neukirchen, genaamd Nijvenheim en vrouwe van Kasteel Duivenvoorde. Zij trouwde in 1830 met jonkheer Nicolaas Johan Steengracht die na haar dood in 1849 ambachtsheer van Voorschoten werd. Deze jonkheer liet vervolgens het wapen van het geslacht Steengracht over het wapen van Van Wassenaar of van Torck op de nog bestaande paal aanbrengen
Tegen de marktpaal was tevens een schild aangebracht waarop het marktreglement stond vermeld met de geboden en de hoogte van het marktgeld. In de periode tussen 1871 en 1938 zijn de marktpalen geheel overschilderd.
Omdat de aanvoer van paarden vanaf de jaren ‘30 van de vorige eeuw sterk terugliep, was de paal aan het oosteinde overbodig geworden. In april 1940 gaf de ambachtsheer W.A.A.J. Baron Schimmelpenninck van der Oije de paal in bruikleen aan het Nederlandsche Openlucht Museum in Arnhem. Hij deed dat op verzoek van burgemeester Berkhout, die dit stukje cultureel erfgoed, kort voor de Tweede Wereldoorlog veilig wilde stellen. Voorschoten had toen geen oudheidkamer. In 2016 heeft Museum Voorschoten de marktpaal met kruis in bruikleen gekregen van de gemeente
Het marktkruis
Voor zover bekend waren de Voorschotense marktkruizen altijd van hout en hebben ze geen religieuze functie vervuld, zoals dat tijdens de paardenmarkt in Valkenburg mogelijk wel het geval was.
Bronnen
N.N. ‘Te Voorschoten recht me nog altijd het marktkruis; Middeleeuws gebruik heeft zich gehandhaafd’, Nieuwe Leidsche Courant, 18 juli 1953, 4.
C. Scheffer, ‘Marktpalen van de Voorschotense Paardenmarkt herenigd’, in: Paardenmarkt Voorschoten, magazine 2016, 8-10.
De marktpaal
De marktpaal
wWapen marktpaal
De burgemeester opent de paardenmarkt.