HOME
Steden en staten
1000 - 1500
Introductie
De dorpskerk
De paardenmarkt
Het marktkruis van Voorschoten
Bestuur in de middeleeuwen
Boerderijen in de late middeleeuwen
Kastelen in Voorschoten
De paardenmarkt, die elk jaar eind juli wordt gehouden, is een eeuwenoude Voorschotense traditie. Op het marktterrein werd handel gedreven, maar ook kermis gehouden. Mensen van heinde en verre zagen elkaar, betaalden leningen terug of sloten nieuwe af. Op het marktterrein gold de zogenoemde ‘marktvrede’, wat inhield dat je niet kon worden opgepakt voor misdrijven die je eerder begaan had. Aan het begin en einde van de Voorstraat werd een wit kruis in een marktpaal gestoken als teken van deze marktvrede.
Van jaarmarkt tot paardenmarkt.
Met Vlaardingen en Valkenburg behoort Voorschoten tot de oudste drie Hollandse jaarmarkten in Zuid-Holland. In 1246 worden deze jaarmarkten al gezamenlijk genoemd als een zekere Nicolaas van Putten jaarlijks een bedrag van 25 pond moet betalen in drie termijnen op de jaarmarkten van Vlaardingen, Voorschoten en Valkenburg (OHZ deel 2 nr 690). De Voorschotense jaarmarkt wordt echter al eerder genoemd. Volgens een kroniek van de abdij Egmond sloeg Willem van Loon in 1204 zijn legerkamp op in Voorschoten omdat mercatum ibi plenum rerum sufficienta, oftewel ‘op de markt aldaar was alles te koop wat hij nodig had’. Uit de lijst van grafelijke lenen van omstreeks 1282 blijkt dat de heer van Wassenaar het recht van tol van de jaarmarkt van Voorschoten in leen had gekregen van de graaf van Holland. In de middeleeuwen was het namelijk een gewoonte dat een edelman een stuk grond, het vruchtgebruik daarvan of rechten als “gift” aan een persoon deed, ook wel in “leen” gaf, om zo zijn steun in bijvoorbeeld oorlogen te garanderen.
Lees verder
De markvrede
De graaf van Holland vond het belangrijk dat er tijdens de marktdagen vrijelijk kon worden gehandeld. Daarom stelde hij een marktvrede in. Deze tijdelijke rechtsregeling bood bescherming aan bezoekers van het marktterrein tussen de marktkruizen, die aan het begin van de dag geplaatst waren. Zolang als de markt duurde konden ook kopers en verkopers die iets op hun kerfstok hadden konden vrij rondlopen zonder te worden gearresteerd. .
Paardenhandelaars en bezoekers van de paardenmarkt mochten niet worden aangehouden voor vergrijpen die elders waren gepleegd en voor schulden die waren aangegaan. Op verplichtingen die men tijdens de markt was aangegaan, kon men wel worden aangesproken. De marktvrede mocht immers niet worden verstoord. Door het karakter van de vrijmarkt en de kermis die erop volgde spreekt het voor zich dat dit jaarlijkse hoogtepunt veel volk aantrok. Om ongeregeldheden te voorkomen werd onder andere verordonneerd dat er niet mocht worden gegokt. De Rotterdamse Courant van 1814 meldt hierover dat “Speelers, Rysselaars, Draayborden, etc.” niet welkom waren
Nog steeds vindt elk jaar eind juli de paardenmarkt plaats en zet de burgemeester het marktkruis in de marktpaal aan het begin van het marktterrein.
In 2019 is de paardenmarkt geplaatst op de Unesco lijst van immaterieel erfgoed.
Bronnen
J.W.J. Burgers, Allinus, grafelijke kapelaan en Egmonds geschiedschrijver 147; in: G.N.M. Vis (ed.) In het Spoor van Egbert, Hilversum 1997.
J.L. van der Gouw, ‘Het ambacht Voorschoten’, in J.L. van der Gouw (red.) Historische studiën, Den Haag [1970], 79-81.
J. Portengen, 'De paardenmarkt', in: Zicht op Oud Valkenburg (Z.H.), Van de Romeinse tot Franse tijd, deel 5 (digitale versie), 150-151, 165.
J.H.M. Sloof, De paardenmarkt van Voorschoten. Leids jaarboekje 2002, p. 236-249.
C. Scheffer, de marktpaal van Voorschoten, in Programmaboekje Paardenmarkt 2016.
Zie:
http://www.voorschotensepaardendagen.nl/
De paardenmarkt in Voorschoten werd al snel overvleugeld door die van Valkenburg. Uit het kohier van de tiende penning van 1543 blijkt dat in dat jaar de opbrengst van de markt te Voorschoten 20 pond 16 stuivers was terwijl de markt te Valkenburg 381 pond 11 stuivers opbracht.
De Voorschotense jaarmarkt duurde tien dagen en vond na het binnenhalen van de oogst plaats op het feest van St. Petrus vincula (1 augustus op de Juliaanse kalender). Na de invoering van de Gregoriaanse kalender viel deze datum midden in de oogsttijd zodat de jaarmarkt werd verplaatst naar 24 augustus. Er werden goederen verhandeld, maar ook dieren. Aansluitend vond de jaarlijkse herdenking van de wijding van de dorpskerk van Voorschoten plaats. In de 14de en 15de eeuw kreeg de jaarmarkt van Voorschoten meer en meer het karakter van een paardenmarkt. Als het landbouwseizoen erop zat, werden oude paarden van de hand gedaan en “jonge ende aencoomende” paarden gekocht.
De paardenmarkt
Canon van Voorschoten
Paardenmarkt in Voorschoten, juli 1940 met op de achtergrond Voorstraat 33.